Bron: Maandblad van de Vlaamse Imkersbond
Jaargang: 94
Jaar: 2008
Maand: Themanummer
Auteurs: Hans Lavens

Themanummer
Bijengezondheid en Ziektebestrijding

GEBRUIK VAN GENEESMIDDELEN IN BIJENTEELTSECTOR

De laatste jaren is de regelgeving rond het gebruik van geneesmiddelen in het algemeen en in de bijenteeltsec­tor in het bijzonder in een stroomversnelling geraakt. Het gamma aan wettelijk toegelaten inzetbare producten voor de ziektebehandeling bij de bijen is sterk afgenomen.

De producten die voorhanden zijn, kunnen enkel nog aangewend worden voor de behandeling van varroase. Ook daar is het nog maar de vraag of het aantal bruikbare producten niet verder zal afnemen.

De producten die vandaag voorhanden zijn voor de behandeling van varroase kunnen we in twee grote klassen indelen:

de  bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik en de diergeneesmiddelen.

Bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik

Perizin (actief bestanddeel ‘coumaphos’) is nog het enige bestrijdingsmiddel voor landbouwkundig gebruik dat we momenteel voor de bestrijding van de varroase kunnen inzetten. Tot vóór 13 mei 2008 behoorde ook Apistan (actief bestanddeel ‘taufluvalinaat’) nog tot het lijstje van erkende middelen.    

De erkenning liep toen echter ten einde en werd niet meer hernieuwd omdat het Erkenningscomité van Bestrijdingsmiddelen voor Landbouwkundig Gebruik niet langer bevoegd was voor de erkenning van veterinaire producten voor de bestrijding van ectoparasieten in de vee- en pluimveeteelt (en dus ook niet voor de bestrijding van de varroase).

Immers, alle producten om ziekten bij bijen te behandelen, worden beschouwd als diergeneesmiddelen en vallen onder de bevoegdheid van de minister van Volksgezondheid. Daarom staat ook Perizin hetzelfde lot te wachten. Zijn erkenning loopt ten einde op 15 maart 2010.

Daarna kan Perizin in debijenteelt niet meer ingezet worden, tenzij de producent een vergunning krijgt voor het in de handel brengen als geneesmiddel voor diergeneeskundig gebruik. Daarvoor moet de producent een registratiedossier indienen bij de bevoegde instanties (FAGG).

Diergeneesmiddelen

Thymovar (actief bestanddeel: thymol) is het enige diergenees­middel dat in België een vergunning heeft om in de handel te worden gebracht ter bestrijding van de varroase. Voor andere actieve substanties, bijvoorbeeld op basis van zuren, bestaat er nog geen vergunning voor het in de handel brengen in België.

Er bestaan echter wel een aantal modaliteiten om deze toch op een legale manier, als diergeneesmid­del, te gebruiken. Ik zet deze hierna even op een rijtje.

Officieel varroabestrij­dingsprogramma

Elk jaar organiseert de overheid een officieel varroabestrijdings­programma. Als Belgische imker kunt u daar, op vrijwillige basis aan deelnemen (cfr. art. 20 van het KB van 7 maart 2007 betref­fende de bestrijding van de besmettelijke ziekten van de bijen). Het MB van 10 augustus 2007 betreffende de georganiseer­de bestrijding van de bijenziekten vermeldt de actieve bestanddelen en de periodes tijdens dewelke deze kunnen ingezet worden. Een overzicht:

• Coumafos: januari, februari en augustus tot en met december;

• Fluvalinaat: februari, augustus en september;

• Thymol: maart tot en met september;

• Oxaalzuur: januari tot en met juli en oktober tot en met december.

Tijdens vergaderingen van de werkgroepen ‘Sanitair beleid bijen’ en ‘Bijen en Pesticiden’ met vertegenwoordigers van de bijenteeltsector werden de verdere details van het bestrijdingspro­gramma besproken. Op basis van de toegelaten actieve stoffen werden, vorig jaar, volgende producten opgenomen in het bestrijdingsprogramma:

• Perizin (actief bestanddeel: coumafos);

• Apistan (actief bestanddeel: fluvalinaat en in 2007 nog toegelaten);

• Thymovar (actief bestanddeel: thymol);

• Oxaalzuur (actief bestanddeel). Welke producten voor de georganiseerde varroabestrijding in 2008 ter beschikking worden gesteld, kon u in het maart-nummer van het maandblad lezen.

Varroa bestrijden op eigen initiatief

Wanneer u beslist om niet aan het officiële bestrijdingsprogramma van de overheid deel te nemen, dan nog blijft het noodzakelijk om de varroamijt te bekampen. Ook hier geldt het MB besluit van 10 augustus 2007. U kunt dus terugvallen op de erkende bestrijdingsmiddelen voor landbouwkundig gebruik (Perizin) of op diergeneesmiddelen die een vergunning voor het in handel brengen, verkregen hebben (Thymovar).

Het gebruik van Apistan, als erkend bestrijdingsmiddel voor landbouwkundig gebruik, is niet langer mogelijk omdat zijn erkenning verlopen is. Echter, zoals verder zal duidelijk worden, kan het in de toekomst nog tijdens de maand februari ingezet worden via het zogenoemde waterval- of cascadesyteem.

Alhoewel er geen diergeneesmid­delen op basis van oxaalzuur geregistreerd zijn in België kan ook hier, onder bepaalde omstan­digheden, het cascadesyteem ingeroepen worden en kan oxaalzuur onder de vorm van een magistrale bereiding gebruikt worden.

Wat houdt dit cascadesysteem in? In België is dus slechts één diergeneesmiddel beschikbaar voor bestrijding van varroase. Een dierenarts kan echter beslissen om terug te vallen op het cascade-systeem om ook andere middelen in te zetten. Via dit systeem kan hij:

Thymovar, het enige diergeneesmiddel dat in ons land een vergunning heeft om in de handel te worden gebracht

• een geneesmiddel verschaffen of voorschrijven dat voor een andere diersoort of voor een andere aandoening in België geregistreerd is;

• een geneesmiddel verschaffen of voorschrijven dat in een andere Europese lidstaat geregistreerd is;

• een geneesmiddel verschaffen of voorschrijven dat voor menselijk gebruik in België geregistreerd is;

• een voorschrift maken voor een magistrale bereiding. De magistrale bereiding wordt dan door een officina-apotheker klaargemaakt.

Echter, de dierenarts kan het watervalsysteem pas inroepen als aan de volgende voorwaarden vol­daan is:

• er is geen therapeutisch alter­natief beschikbaar in België voor de betrokken diersoort of aandoening;

• het betreft een absoluut nood­zakelijke behandeling teneinde onaanvaardbaar lijden te vermijden;

• het betreft een uitzonderlijke situatie.

Gezien de voorwaarden die verbonden zijn aan het inroepen van het watervalsysteem kunnen we ons afvragen of een dierenarts daar een beroep kan op doen als er naar gevraagd wordt. Daarvoor moeten we nagaan of Thymovar – het therapeutische alternatief – onder bepaalde omstandigheden weinig of niet effectief is voor de behandeling van de varroase.

We laten hier Perizin buiten beschouwing omdat het geen diergeneesmiddel is en omdat het op middellange termijn van de markt kan verdwijnen. We gaan er ook vanuit dat aan de twee andere voorwaarden voldaan is (een noodzakelijke behandeling en een uitzonderlijke situatie).

Eerst en vooral mag Thymovar slechts gebruikt worden tijdens de lente en de zomer (maart tot en met september). Buiten deze peri­ode is er dus geen enkel gere­gistreerd diergeneesmiddel beschikbaar voor de bestrijding van varroa.

Ook werkt Thymovar slecht optimaal bij een temperatuur van 20-25° C. Daarom luidt het advies Thymovar te gebruiken als er broed aanwezig is in de kast en bij een omgevingstemperatuur van 15°C of meer.

Bijgevolg kunnen we bij lagere omgevingstemperaturen (winterbehandeling) en tijdens broedloze periodes (ook voor het behandelen van zwermen) overwegen om, via het watervalsysteem, andere en beter geschikte geneesmiddelen te gebruiken.

Voor Thymovar wordt een behandelingsduur van drie tot vier weken geadviseerd. Als u het nodig acht om tussen de lente- en zomerdracht een stootbehandeling in te stellen, dan kunt u daarvoor geen beroep doen op Thymovar omdat de behandelingsduur te lang is. Dan kunt u beroep doen op het watervalsysteem om een beter geschikt geneesmiddel te gebruiken.

Er zijn dus situaties waarbij een dierenarts kan beslissen om het watervalsysteem in te roepen. We kunnen ons afvragen welk geneesmiddel hij zal verschaffen of voorschrijven.

We moeten hierbij rekening houden met het feit dat de dierenarts volledig en persoonlijk aansprakelijk is voor de toepassing van het waterval-systeem en dat het gebruik van het geneesmiddel gebeurt onder zijn of haar uitsluitende verant­woordelijkheid.

Daarom denk ik dat een dierenarts niet geneigd zal zijn om acariciden (mijtendodende middelen) die bij andere diersoor­ten, voor andere aandoeningen of in de humane geneeskunde geregistreerd zijn, in te zetten.

Niet in de eerste plaats omdat hij de effectiviteit van het product niet kan garanderen of de toxiciteit voor de bijen niet kan inschatten, maar, belangrijker, omdat hij niet weet wat het effect zal zijn op de residuen

Apistan kan nog ingezet worden voor de behandeling van varroase tot 13 mei 2008. Perizin heeft nog een erkenning tot 15 maart 2010. Daarna  wordt het van de markt genomen, tenzij het een erkenning als dierengeneesmiddel verkrijgt

in de honing.

Een ander alternatief is dat hij op zoek gaat naar een diergeneesmid­del dat in een andere Europese lidstaat geregistreerd is voor de behandeling van varroase en waarvan de actieve stof opgenomen is in het MB van 10 augustus 2007.

Een eerste mogelijkheid is Apistan.

Apistan is o.a. in Nederland als diergeneesmiddel erkend (registratienummer: NL 9309).

Echter, tijdens de maanden augustus en september kan Apistan niet gebruikt worden omdat Thymovar, het therapeu­tisch alternatief, kan ingezet worden. Het gebruik van Apistan kan dus in de toekomst enkel tijdens de maand februari aangewend worden.

Een andere mogelijkheid zou Ecoxal kunnen zijn. Ecoxal is een diergeneesmiddel op basis van oxaalzuur dat in Spanje geregistreerd is (registratienum­mer: 1749 ESP). Echter, Ecoxal wordt enkel op de Spaanse markt verdeeld en wordt niet uitgevoerd waardoor deze optie wegvalt.

Naast het voorschrijven van een diergeneesmiddel dat in een andere Europese lidstaat geregistreerd is voor de behandeling van varroase, kan de dierenarts ook een voorschrift maken voor een magistrale bereiding.

De imker kan met dit voorschrift bij de apotheker terecht. Het meest voor de hand liggend geneesmiddel dat de dierenarts kan voorschrijven, is oxaalzuur dat nu al volop gebruikt wordt bij de varroabestrijding en dat zijn effectiviteit al bewezen heeft.

Over het algemeen verdragen de bijen dit product goed. Een bijkomend voordeel is dat het voorkomt in bijlage II van de Verordening 2377/90/EEG van de Raad van 26 juni 1990 houdende een communautaire procedure tot vaststelling van maximumwaarden voor residuen van geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik in levensmiddelen van dierlijke oorsprong.

In bijlage II staan de actieve substanties waarvoor geen MRL (maximale residulimiet) hoeft bepaald te worden en die dus ook geen problemen met residuen kunnen geven. Of de dierenarts dit zal willen voorschrijven en de manier waarop hij dit zal doen, hangt af van het risico dat hij of zij wil nemen.

Wat brengt de toekomst?

Zoals al vermeld zal Perizin van de markt verdwijnen, tenzij de producent een procedure opstart om het product als diergeneesmid­del te laten registreren.

De producent van Oxuvar zit vandaag in een onderhandelings­fase om via een centrale procedure Oxuvar te registreren. Als het zover is, dan geldt die registratie in alle Europese lidstaten. Wat heeft dit tot gevolg?

Als Oxuvar als diergenees­middel voor de behandeling van varroase op de Belgische markt komt, dan heeft de dierenarts geen reden meer om via het waterval-systeem bijvoorbeeld oxaalzuurdihydraat in vaste vorm voor te schrijven.

De producent van Oxuvar zit vandaag in een onderhandelingsfase om via een centrale procedure Oxuvar te registreren

Er is immers een thera­peutisch alternatief voorhanden. Voorlopig kan de magistrale bereiding van oxaalzuur enkel op voorschrift van een dierenarts bij de apotheker bekomen worden.

Thymovar is sinds kort vrij (zonder voorschrift) verkrijgbaar op de Belgische markt. De firma Andermatt, titularis van Thymovar, heeft immers begin 2007 een verzoek ingediend opdat haar product vrij verkrijgbaar zou zijn in het farmaceutisch circuit.

Op basis van het KB van 14 december 2006 kon het vrijgesteld worden van voorschrift. Omdat nu ook de criteria van richtlijn 2006/130/EG (o.a. geen ernstige bijwerkingen, geen bijzondere bewaaromstandig­heden nodig, eventuele residuen vormen geen risico voor de veilig­heid van de consument, …) geïmplementeerd zijn in de Belgische wetgeving, kan Thymovar zonder voorschrift verkregen worden (MB van 10 september 2007).

(Foto’s Gh. De Roeck).