Bron: Maandblad van de Vlaamse Imkersbond
Jaargang: 99
Jaar: 2013
Maand: Oktober
Auteurs: A. Schotanus

WASMOT BREEKT RECORD

Schadelijke veelvraat

Elke imker met enige ervaring kent de ravage aangericht door de grote wasmot ofte Galleria mellonella. Deze ongenode gast in de bijenhal heeft er een handje van weg om ernstige schade toe te brengen zowel aan de bijenvolken als aan de opgeslagen broedraten. Om zich te voeden, vreten de larven van deze parasieten zich doorheen de uitgebouwde raten, waardoor de raatstructuur in elkaar stuikt en tot mul herleid wordt.

Daarom behoort de bestrijding van de wasmot tot een vast onderdeel van de bedrijfsvoering van elke imker. Hoe hij dat precies moet ondernemen, maakt niet het voorwerp uit van deze bijdrage; dat sparen op we voor een andere gelegenheid. Die richtlijnen zijn trouwens terug te vinden in alle imkercursussen en dito handboeken. Maar toch alvast deze tip: stop de oude, bebroede raten zo snel mogelijk in de wassmelter!

Natuurlijke vijand

Niet alleen de imker bestrijdt de grote wasmot; ook een goed ontwikkeld bijenvolk zit achter de larven aan. Maar de echte natuurlijke vijanden van de Galleria mellonella zijn de vleermuizen. Motten en vleermuizen houden zich bij klaarlichte dag gedeisd.

Maar beide partijen gaan op pad na zonsondergang. Dan jagen de vleermuizen op de motten d.m.v. een speciale techniek. Zij lokaliseren hun prooi d.m.v. de terugkerende echo van ultrahoge tonen die ze uitzenden. Daarbij produceren de vleermuizen ultrasone geluiden die een frequentie van 200 kilohertz kunnen bereiken.

Wij, mensen, moeten genoegen nemen met een frequentiebereik tussen 16 en 18 kHz. En dat vermogen neemt nog af naarmate we ouder worden. Iedereen weet dat onze huisdieren – de hond, de kat – over een grotere hoorgevoeligheid beschikken dan hun baasje. Zelfs de dolfijnen, toch beroemd voor hun ultrasone geluiden – moeten afkloppen op 160 kHz.

Zopas hebben Britse vorsers ontdekt dat de grote wasmot de echopeiling van de vleermuizen goed kan waarnemen en zich daarop kan oriënteren om de predatoren te ontwijken. Dat veronderstelt dus dat de wasmot ook die hoge frequentie van 200 kilohertz kan capteren. Maar er is meer.

Wasmot breekt record

James Windmill, akoestiekingenieur aan de univ. van Strathclyde in Glasgow en Hannah Moir, bioakoestieker aan de univ. van Leeds, zetten een aantal experimenten op, waarbij zij opgesloten wasmotten bestookten met ultrasone geluiden. Met behulp van laserapparatuur maten zij de vibraties op het trommelvlies van de motten, terwijl elektroden de reacties van de gehoorzenuwen bij de wasmotten registreerden.

De sterkste reactie deed zich voor bij 80 kHz, wat overeenstemt met de frequentie van hun eigen baltsgeluid: d.i. de frequentie waarbij mottenpartners elkaar contacteren om te paren. Daarbij produceren mannelijke wasmotten geluidssignalen d.m.v. het tympanum (oorholte met trommelvlies) op de aanhechtingspunten van de voorvleugels.

Het is door die geluidsstroom dat de vrouwelijke partner aangetrokken wordt. Maar uit de experimenten bleek dat het hoorvermogen van de motten nog veel verder reikte dan dat van de vleermuis: het bereikte het voor ons onvoorstelbare 300 kHz! Dat is het dubbele van de tot nog toe hoogst bekende waarneembare frequentie bij levende wezens; die wordt toegeschreven aan de nachtvlinder Lymantria dispar. Nu willen de vorsers uitvissen hoe diewasmotten tot zulke topprestaties kunnen komen, alhoewel hun gehoororgaan de eenvoud zelve is; het bestaat uit niet meer dan een trommelvlies en vier gehoorcellen

Technologische toepassingen?

‘We zijn uitermate verrast’, zegt James Windmill, ‘te ontdekken dat de wasmot in staat is om geluidfrequenties te capteren op dit niveau en we hopen deze bevindingen te gebruiken om het luchtgekoppeld ultrageluid beter te

doorgronden. Het gebruik van ultrasoon geluid in de lucht is extreem moeilijk omdat zulke hoge frequentiesignalen snel verzwakken in de lucht.

Andere dieren, vleermuizen bijv., zijn erom bekend ultrasoon geluid te gebruiken om te communiceren en nu is het duidelijk dat motten in staat zijn om zelfs een meer geavanceerd gebruik te maken van geluid’. En Hannah Moir voegt eraan toe: ‘Het is niet helemaal duidelijk hoe de wasmotten geëvolueerd zijn om zulke hoge frequenties te bereiken. Maar het is mogelijk dat zij gedwongen waren hun onderlinge communicatie te verbeteren om te vermijden dat zij gevangen zouden worden door hun natuurlijke predator – de vleermuis – die zich van gelijkaardige geluidssignalen bedient.

Met een frequentiegevoeligheid die ongeëvenaard is in het dierenrijk, is de wasmot gewapend tegen de verdere ontwikkeling van de echolocatie van de vleermuis in de nooit eindigende evolutionaire strijd tussen prooi en predator.’ De ontdekkingen zullen Windmill en zijn collega’s in staat stellen hun inzichten in het ultrasoon geluid verder te ontwikkelen om ultrasone pulsaties doorheen de atmosfeer te sturen en te capteren.

De vorsers zijn nu bezig met verder onderzoek hoe deze biologische studie van de wasmot – en van de gehoororganen van andere insecten – kan toegepast worden in de aanmaak van technologische innovaties zoals miniatuurmicro’s en andere akoestische systemen op microschaal. ‘Immers,’ zo zegt James Windmil, ‘als ingenieurs streven wij ernaar een kunstmatige versie van het wasmottenoor te maken.’ Op de vraag wanneer we het eerste stel mogen verwachten, antwoordde hij droogjes: ‘We are working on it.’ (We werken eraan!) ‘You just wait and see!’ (Het zit er zo aan te komen!)

Bron: Nature 8 mei 2013 ‘Moth smashes ultrasound hearing records’.