INLEIDING

Stekende insecten behoren tot de groep van de Aculeata of angeldragers. In onze streken zijn de bijen, wespen en hommels de meest gekende vertegenwoordigers van deze groep van insecten. Veel mensen kennen wel het onderscheid niet, maar wel dat ze alle drie kunnen steken. Langs de andere kant leveren ze alle drie een onzichtbare, maar onmisbare bijdrage tot onze natuurlijke leefomgeving. De volgende hoofdstukken zijn:

Toepasselijke en nuttige  informatie omtrent insectensteken kunt u ook vinden op de website van het Belgisch antigifcentrum.

LEVENSWIJZE

HOMMELS

Alhoewel de hommels sociale insecten zijn overwinteren alleen de koninginnen, alle andere hommels sterven op het einde van de herfst. Daarom hebben de koninginnen zich  op het einde van de zomer dik gegeten en graven ze zich in op een droge plaats.

Vanaf februari gaan de koninginnen op zoek naar een goede nestplaats, zodat je in deze periode vele hommels luidruchtig alle holtes van de tuin ziet inspecteren. Als een koningin  een nestplaats gevonden heeft bouwt ze zo snel mogelijk enkele cellen waaruit dan de eerste werksters geboren worden, die dan het nest verder uitbouwen en voor het nodige voedsel zorgen. De koningin zelf concentreert zich verder op het leggen van eieren.

Tegen de zomer bevat een hommelnest tussen de 50 en 500 hommels, waarbij ook een aantal mannelijke hommels. In september-oktober worden jonge koninginnen geboren die paren met de mannelijke hommels, waarna ze zich voorbereiden op de winter.

HONINGBIJEN

Honingbijen zijn bijna huisdieren geworden. Ze kunnen in onze streken in de natuur overleven zonder hulp van een imker, maar door ons verloederd leefmilieu, klimatologische omstandigheden, gebruik van pesticiden, ziekten en parasieten is de overlevingskans echter klein.

Honingbijen zijn sociale wezens. Het hele jaar door leven ze in een gemeenschap die in de winter uit een 10.000 bijen bestaat en in de zomer uit soms meer dan 50.000 bijen.

In de eerste warme dagen van het jaar, als de temperatuur hoger is dan een 10°C, hebben de zogenaamde reinigingsvluchten plaats. Gedurende deze vluchten ontlasten de bijen zich van hun uitwerpselen die ze gedurende weken of maanden hebben opgespaard. De bijen houden hun nest schoon, maar kunnen hier en daar een pas gewassen auto terug naar de carwash sturen.

De koningin gaat terug aan de leg en nectar en stuifmeel wordt verzameld door de werksters en opgeslagen in de raten. Het volk kan dan snel groeien.

Tegen mei is het volk voldoende groot om aan volksvermeerdering te doen. Een of meerdere eitjes worden extra verzorgd met koninginnenbrij, zodat uit deze eitjes, inplaats van werksters, koninginnen geboren worden. Van zodra één koningin bijna geboren is verlaat de oude koningin met de helft van de bijen het nest, met de bedoeling een nieuw nest uit te bouwen op een andere plaats. Deze gebeurtenis, waarbij de bijen in een dichte wolk het nest verlaten, noemt men het zwermen. Alvorens naar een definitieve nestplaats te vliegen, verzamelen de bijen zich in een boom of struik in een dichte tros in de nabijheid van het oude nest, terwijl verkenners op zoek gaan naar een geschikte nestplaats.

In het oude nest wordt de nieuwe koningin geboren die na enkele dagen op bruidsvlucht gaat om te paren met een aantal darren of mannelijke bijen. De werksters gaan verder met het verzamelen van nectar en stuifmeel, enerzijds voor het verzorgen van het broed en anderzijds voor het opslagen van voldoende eten om de winter door te komen, daar in de winter geen voedsel in de natuur beschikbaar is voor de bijen.

Op koude winterdagen kruipen de bijen dicht tegen elkaar en vormen een zogenaamde wintertros. Hierdoor is het mogelijk een temperatuur te handhaven tussen de 13 en 25°C, zelfs bij de laagste buitentemperaturen.

WESPEN

De levenscyclus van wespen is gelijkaardig aan deze van hommels.

Hier ook overleven enkel de koninginnen de winter, die op het einde ervan op zoek gaan naar een geschikte nestplaats. Het volk wordt snel uitgebouwd, zodat de werksters kunnen zorgen voor het verzamelen van het eten en de koningin enkel nog eitjes legt.

Voor het maken van hun nest knagen de wespen hout af, dat ze mengen met hun speeksel. Hiermede bouwen ze een bolvormig nest.

Wespen slagen geen voedsel op en verzorgen hun broed met plantaardig en dierlijk materiaal. Op het einde van de zomer zoeken ze naar overrijp fruit en andere zoetigheden en kunnen dan wel een overlast zijn voor de mensen die van een terrasje genieten.

HOE TE HERKENNEN

Gemeenschappelijke kenmerken voor hommels, bijen en wespen zijn:

1.      Twee  paar doorschijnende vleugels.

2.      Lange antennes aan de voorkant van de kop.

3.      Twee grote facetogen, links en rechts van de kop.

4.      Drie puntogen boven op de kop.

5.      Een wespentaille, wat een vernauwing is tussen het borststuk en het achterlijf.

TYPISCHE KENMERKEN VAN WESPEN

1.      Bijna geen beharing.

2.      Een fel geel-zwart achterlijf.

3.      Facetogen met een inkeping langs de binnenkant.

4.      Toegevouwen vleugels vormen een smalle strook.

5.      Slanke lichaamsbouw met duidelijke wespentaille.

IN België komen een 15-tal soorten voor.

TYPISCHE KENMERKEN VAN HOMMELS

1.      Dichte beharing.

2.      Fors gebouwd.

3.      Zwart met gekleurde banden of volledig gekleurd.

4.      Produceren dikwijls een luid gezoem.

5.      Zijn vrij groot (10 tot 20 mm)

In België komen een 30-tal soorten voor.

TYPISCHE KENMERKEN VAN BIJEN

1.      Slank gebouwd.

2.      Bruin-zwart gekleurd.

3.      Licht behaard.

In België zijn er een 4-tal rassen bijen die uiterlijk enigszins verschillen.

HOE STEKEN HOMMELS, BIJEN EN WESPEN

De werksters van hommels, wespen en bijen kunnen steken. Er is wel een verschil in de manier waarop ze steken en het ingespoten vergif. Het is daarom mogelijk dat iemand allergisch reageert op een wespensteek maar normaal reageert op een bijensteek.

Als men gestoken wordt zal bij bijna iedereen een lokale zwelling en jeuk optreden, die enkele dagen kan duren. Maar bij 0,8 tot 5% van de bevolking kunnen meer heftige reacties optreden. Deze mensen moeten opletten, daar bij een volgende steek de gevolgen fataal kunnen zijn.

HOE STEKEN HOMMELS

Hommels steken zelden, enkel bij verplettering en doodsbedreiging. Ze kunnen wel meerdere keren steken en sterven daarna niet.

HOE STEKEN BIJEN

Bijen steken enkel bij bedreiging of als ze ergens vast komen te zitten, zoals in haar.

De angel heeft weerhaken zodat de angel blijft zitten. De angel geeft een geur af, waardoor andere bijen worden aangespoord op dezelfde plek te steken.

Bijen in een zwerm zullen minder steken, daar ze zich hebben volgezogen met honing om voldoende energie te hebben om naar hun nieuw nestverblijf te vliegen.

Na het steken sterft de bij.

HOE STEKEN WESPEN

Wespen zijn agressiever en vervelender ten opzichte van mensen. Daar de angel geen weerhaken heeft kan een wesp meerdere keren steken. Het gif is echter minder geconcentreerd dan bij bijen.

REACTIES OP STEKEN EN WAT TE DOEN

LOKALE REACTIES

• Bij de meeste mensen ontstaat een huidreactie, gaande van jeuk tot een sterke lokale zwelling. Er worden antistoffen aangemaakt.
• Bij herhaalde steken, b.v. bij imkers, kan een fase van anergie optreden (geen reactie).
• Plaatselijke reacties zijn hinderlijk maar niet gevaarlijk. Wel opletten, indien gestoken in keel of tong, waardoor een sterke zwelling kan ontstaan die levensbedreigend kan zijn.
• Behandeling bij lokale reactie:
  • Bij een bijensteek de angel verwijderen zonder op de gifblaas te duwen, door de angel met uw nagel weg te schrapen.
  • Ontsmetten om infectie te voorkomen.
  • Plaatselijke afkoeling met ijs of koud kompres.
  • Krabben proberen te vermijden, omdat infecties kunnen optreden.

SYSTEMISCHE REACTIES

• Systemische reacties zijn heftige reacties die zich niet beperken tot de plaats waar gestoken is.
• Symptonen van systemische reacties zijn:
  • Jeuk over het ganse lichaam.
  • Rood worden.
  • Netelroos.
  • Duizeligheid.
  • Kortademigheid door opzwellen van keel of vernauwing onderste luchtwegen.
  • Acute niesbuien.
  • Braken.
  • Diarree.
• Er bestaat gevaar voor een anafylactische shock, waardoor het cardio-vasculaire systeem wordt verzwakt, bewusteloosheid optreed en uiteindelijk hartstilstand.
• Bij een tweede steek, kan de reactie veel heviger zijn, daar tengevolge van de eerste steek antistoffen worden aangemaakt, waardoor overgevoeligheid kan ontstaan.
• Behandeling bij systemische reactie:
  • Ontsmetten van steek en plaatselijke afkoeling (zie lokale reactie)
  • Aanbrengen van knevel boven de steek om verspreiding van gif te vermijden.
  • Bij anafylactische shock snel ingrijpen en arts waarschuwen.

HOE STEKEN VOORKOMEN

Hommels, bijen en wespen hebben het ambeteren van mensen niet als levensdoel. Daarom:

• Niet te dicht naderen van nesten.
• Hommels, bijen en wespen zien geen trage bewegingen, maar wel snelle bewegingen. Daarom niet slaan naar hommels, bijen of wespen. Ze worden er agressief van en ze weten waar ze moeten steken.

BEN IK ALLERGISCH VOOR STEKEN

Het is mogelijk zich te laten testen of men allergisch is voor bijen en/of wespensteken. Raadpleeg hiervoor uw arts.

WAT DOEN BIJ ZWERMEN

Indien u een zwerm bijen aantreft in uw omgeving, verwittig de brandweer en laat de  bijentros ongemoeid om steken te vermijden. Daar het niet toegelaten is de bijen te vernietigen, zal een imker langskomen die de zwerm wegneemt. Na het wegnemen is het mogelijk dat nog en aantal bijen ter plaatse blijven rondvliegen. Na een tijdje zijn ook deze verdwenen.