BIJENWAS

1. WAT IS BIJENWAS

Was wordt door de bijen geproduceerd voor het bouwen van raten en het verzegelen van broed- en voorraadcellen. Langs de buikzijde, tussen de laatste 4 segmenten, bevinden zich de 8 wasklieren (4 x 2 paar) onder de wasspiegels. De was komt in vloeibare toestand buiten het lichaam en stolt onmiddellijk tot kleine schilfertjes: de wasplaatjes. De bijen vatten deze plaatjes met de stekelhaartjes van de achterpoten en brengen ze naar de kaken. Daar wordt er speeksel aan toegevoegd en de was wordt gekauwd tot hij verwerkbaar is voor de ratenbouw. Tijdens het bouwen vormen de bouwbijen lange kettingen waarbij ze met de poten aan elkaar vasthouden.
Het uitzweten van was en het bouwen van raat is een collectieve bezigheid. In 1 dag tijd kunnen de bijen 1 raam (simplex) uitbouwen. Een bijenkolonie kan tot 2 kg was per jaar produceren. Om 1 kg was te produceren gebruiken de ze 1 kg stuifmeel en 10 kg honing (= 30 kg nectar).
Jonge werksters tussen 12 en 18 dagen oud produceren was. Daarna kwijnen de wasklieren weg. De inactief geworden klieren kunnen echter opnieuw geactiveerd worden door b.v. intensief voederen, het verruimen van de broedruimte…

Verse was is wit. In de kast wordt was witgeel en gesmolten was is strogeel. Wasraten waarin verschillende generaties bijen zijn groot gebracht, worden donkerbruin.
Was smelt bij ca. 62°C. Het soortelijk gewicht is 0,96.

Samenstelling
16% koolwaterstoffen (paraffine en olefine)
31% rechte ketens eenwaardige alcoholen
3% diolen
31% zuren
13% hydrox-zuren
6% propolis, pigmenten, en andere stoffen

2. HET BEWAREN VAN WASRAAT

Na de zomeroogst moeten we de uitgeslingerde honingramen bewaren. Soms stelt dat nogal wat problemen. Wasraat wordt immers gemakkelijk aangetast door de wasmot die zijn eitjes legt op de wasraat. De larven die zich uit die eitjes ontwikkelen, voeden zich met was en beschadigen de wasraat zodanig dat ze onbruikbaar wordt. Daarom laten we nooit wasraten rondslingeren, maar bergen we ze op in een goed sluitende kast of koffer zodat de wasmot de kans niet krijgt er eitjes op af te zetten.
Stellen we dan toch een aantasting vast, dan kunnen we de wasmot verdelgen met zwavel. De zwavelstrookjes worden onderaan in een lege romp verbrand (pas op voor brandgevaar). De dampen stijgen en doden motten en larven. Omdat de eitjes niet geheel vernietigd worden, moeten we dit na 4 dagen nog eens herhalen. Nadien gaan we best de ramen verluchten, zwaveldampen zijn schadelijk voor mens en honingbij!
Zeer doeltreffend is ook ijsazijn. Dit product is te verkrijgen bij de drogist of de apotheker. We hebben 50 ml azijnzuur nodig voor één simplex romp. Het azijnzuur wordt in een glazen of porseleinen schaaltje gegoten en bovenop de ramen gezet. Een prop watten in het schaaltje versnelt de verdamping.

3. SMELTEN VAN WAS

Na 3 jaar worden de broedraten donker en moeten ze vervangen worden door nieuwe. We verwijderen deze raten uit de kast en gaan ze smelten. Daartoe zijn er verschillende mogelijkheden: smelten in warmwaterbad, smelten door middel van stoom en de zonnewassmelter. Tegelijk met het smelten dient de was gereinigd van de onzuiverheden die erin voorkomen. In de handel zijn diverse toestellen te verkrijgen om was te smelten en te zuiveren.

Voor de hobbyimker biedt een zonnewassmelter heel wat voordelen. Hij is zeer eenvoudig te gebruiken. De raten moeten niet uitgesneden worden, en bijgevolg worden ook de draden niet stuk gesneden. Bovendien worden door de hoge temperatuur (minstens 60°C) de aanwezige ziektekiemen op de ramen vernietigd.
Een zonnewassmelter is gemakkelijk zelf te maken. Het is een rechthoekige houten bak die bovenaan afgesloten is met een enkele of dubbele beglazing. In de bak bevindt zich een metalen gaas (maaswijdte 3 mm) waarop de ramen gelegd worden, een zinken afloopplaat, en een zinken verzamelbakje om de gesmolten was op te vangen. De zonnewassmelter moet zo opgesteld worden dat de zonnestralen er loodrecht invallen (een hoek van 45°). De bak moet men met de zon meedraaien. Een draaiend onderstel is zeer handig. Maak de bak voldoende groot, zodat er twee ramen in²²gelegd kunnen worden. De zonnewassmelter kan men uiteraard maar gebruiken op zonnige warme dagen.

4. GEBRUIK VAN BIJENWAS

Bijenwas is een product dat sinds mensenheugenis voor allerlei doeleinden gebruikt wordt. In het oude Rome gebruikte men wassen schrijftabletten. Eeuwenlang werd was gebruikt voor het bewerken van leder, hout, papier, of als basisproduct van

boenwas, entwas en zalven. Bijenwas werd en wordt gebruikt voor het vervaardigen van kaarsen. Tegenwoordig is bijenwas in belangrijke mate vervangen door kunstwas of andere producten. In heel wat farmaceutische en cosmetische producten blijft bijenwas een belangrijk bestanddeel.
De meeste imkers gaan hun gesmolten was inruilen voor nieuwe waswafels (mits een opleg). Sommigen verwerken zelf hun was tot waswafels. Daarvoor heb je wel een duur toestel nodig.