Bron: Maandblad van de Vlaamse Imkerbond
Jaargang: 96
Jaar: 2010
Maand: september
Auteurs: Wilfried Ramon

PROPOLIS – DEEL 1

 

Bijen genezen hen die hun taal begrijpen

In 1976 begon ik met imkeren. Propolis was bij de imkers toen alleen gekend als een lastig goedje, waarmee de bijen alles aan elkaar kitten. Bijenvolken die niet veel propoliseerden, waren te verkiezen. De geneeskrachtige eigenschappen van propolis waren zo goed als ongekend. Nu, zoveel jaren later, merken we dat propolis zich op de markt van de gezondheidsproducten heeft waargemaakt als basis- of toegevoegd product. En de resultaten van propolis blijven mij verbazen, zelfs na meer dan dertig jaar ervaring. Veel getuigenissen van imkers en gebruikers bevestigen overigens de onschatbare waarde van dit bijenproduct. Hopelijk stimuleert deze kleine bijdrage u tot het uitproberen en toepassen van dit wondermiddel en geeft u ook uw ervaringen door. Het dient alleszins de goede zaak en ondersteunt het imago van onze milieuvriendelijke hobby.

Geheime krachten uit ver verleden

Bijen handhaven hun wondere sociale levenswijze al ruim tien miljoen jaar dankzij propolis, een stof van plantaardige oorsprong. De mens kent er reeds lang de geneeskrachtige eigenschappen van. Dioskorides leefde als filosoof en geneesheer in Rome gedurende de eerste eeuw van onze tijdsrekening. Hij schreef het volgende: ‘Propolis, een gele, welriekend stof, heeft een grote trekkracht. Ze trekt doornen en splinters uit. In de vorm van damp helpt ze bij hardnekkige hoest. Als zalf aangebracht doet ze eczeem verdwijnen. Ze wordt bij de ingang van bijenkorven aangetroffen en lijkt wat op was’.

De moderne wetenschap bevestigt de waarde van propolis en herwaardeert zijn geneeskrachtige eigenschappen die artsen in de oudheid al kenden en toepasten. Het is op zich geen geneesmiddel dat voldoet aan de eisen gesteld aan de farmaceutische producten. Propolis heeft immers geen constante samenstelling. Een geneesmiddel moet bovendien de gegevens vermelden over de houdbaarheid en dosering en ook aanduiden welke bijwerkingen kunnen optreden. De handel biedt propolis veeleer als een natuurproduct aan, al dan niet verwerkt in zalven, huidcrèmes, tincturen en maceraten.

Aan propolis is veel wetenschappelijk onderzoek gewijd. De veelheid aan bestanddelen, elk met zijn specifiek effect, maakt het product erg interessant. Propolis stimuleert het afweersysteem van het lichaam, verdooft lokaal, remt ontstekingsreacties, bevordert de genezing van wonden en werkt tegen bacteriën, virussen en schimmels.

Tot nu toe hebben de natuurproducten weinig kansen gekregen in de farmaceutische industrie. Tot deze conclusie kwamen ook professoren uit de farmaceutische richting die in Nederland deelnamen aan een wetenschappelijk symposium met als thema ‘Het plantenrijk als bron van geneesmiddelen’.

Hopelijk krijgt propolis ooit zijn kans. ‘Niet voor u zelf, niet voor de vervulling van iemands aardse wensen, maar enkel voor het welzijn van de zieke mens, zou u de patiënten moeten behandelen’, schreef Charaka reeds in het jaar 600 vóór onze tijdrekening. Hij was één van de grondleggers van de Ayurveda, een totaalgeneeswijze uit India, die zich daar door zijn succes tot op heden niet liet verdringen door de westerse geneeskunde.

Bijen en propolis

Welke bomen leveren voor de bijen interessante harsen? Bij ons halen ze het meeste hars van de populierenknoppen. Ook berken leveren geschikt hars. Soms nemen de bijen ook hun toevlucht tot wilde kastanje, wilg, eik, els, tamme kastanje, hazelaar en coniferen.

Net zoals ze dit voor stuifmeel doen, vervoeren de bijen propolis als klompjes aan hun achterste pootjes. De bijen oogsten de harsen hoofdzakelijk rond de middag, tussen 10 en 13 u. Ze verwerken deze in de namiddag als het voldoende warm is. Ideaal zijn temperaturen boven de 18°C. Het is een lastig werk. Alleen de oudere bijen verzamelen propolis die ze in hun nest verder verwerken. Ze kauwen erop en voegen er kliersappen aan toe.

Waarvoor gebruiken bijen propolis? Ze benutten de harsen om kieren te dichten en spleten en holten kleiner dan 4,5 mm te vullen. Zo vermijden ze tocht en het indringen van kleine ongewenste gasten. Sterke bijenvolken vermengen minder was in propolis dan zwakke volken. Heel dikwijls bevindt er zich veel propolis aan de ingang van de bijenkast. Misschien is de naam propolis van dit kitgedrag afgeleid. In het Grieks betekent ‘propolis’ letterlijk ‘vóór de stad’, vrij vertaald ‘aan de ingang van de kast’. Bijen verdragen geen trillende kastonderdelen en zetten deze daarom vast met propolis. Verder brengen ze een laagje propolis aan op de buitenrand van de celwanden. Dat geeft meer stevigheid aan de nieuw opgebouwde raat en houdt deze tijdelijk vrij van schimmels. Bijen passen propolis ook toe voor het balsemen van lijken van grotere belagers zoals muizen.

Bijen hebben de neiging propolis aan te brengen vanuit het bijennest naar buiten. Om het kleverig goedje van de pootjes te krijgen, zoeken ze contact met de reeds aanwezige propolis. Jonge bijen helpen bij het lossen van de vracht.

Bij ons situeert de hoofddracht van propolis zich voornamelijk in de periode gaande van juli tot oktober. Carnica’s propoliseren weinig, kaukasiërs daarentegen zijn bekend als goede propolishaalsters. Het kitinstinct varieert dus al naargelang het ras.

Propolis winnen

Tot voor kort beschouwden vele imkers propolis als een lastig en kleverig goedje. Tegenwoordig vinden we bij de handelaars in bijenteeltmateriaal speciale roosters. Dat wijst op de toenemende interesse bij de imker. Om propolis met succes te oogsten, houden we best rekening met het verzamelgedrag en het kitinstinct van bijen.

Ook onze keuze voor een bepaalde oogstmethode zal het rendement en de kwaliteit bepalen. Er bestaan trouwens verschillende oogstmethoden. Ik beperk me tot het vermelden van de werkwijze die het beste resultaat geeft, een goede kwaliteit waarborgt en bovendien het goedkoopst is, namelijk het gebruik van muggengaas of voilegordijn.

Het muggengaas wordt opgespannen over de rand van de bovenste romp en eventueel vastgemaakt met duimspijkers. De aanwezigheid van propolis op de reeds gebruikte gaasdoeken stimuleert de bijen en vergemakkelijkt het verder propoliseren. Bovenop het gaasdoek komt enkel het kastdeksel, best voorzien van verluchtingsopeningen. Eens het gaasdoek dicht gepropoliseerd is, leggen we het in de diepvries. Dat maakt propolis broos. Als we het gaasdoek voorzichtig plooien, valt de stof meteen uit de gaatjes.

Samenstelling en eigenschappen van propolis

Zoals ik al schreef, verzamelen de bijen harsen op verschillende boomsoorten. De samenstelling van propolis verschilt dan ook van streek tot streek en van land tot land. Propolis gewonnen in streken met een gematigd klimaat is van uitstekende kwaliteit. In ons landje komt er een grote variatie aan boomsoorten voor. Bovendien is de voor propoliswinning belangrijke groep van populieren goed vertegenwoordigd in onze bijenweide. Allemaal troeven voor een eerste klasse kwaliteit. Bijen bewerken deze boomharsen. In propolis komen dus bepaalde stoffen voor die niet aanwezig zijn in de natuurlijke harsen zoals de bijen ze verzamelen. Propolis is daarom een bijenproduct en heeft een breder werkingspectrum dan handverzamelde boomharsen. Moderne analysemethoden toonden aan dat in propolis meer dan honderd verschillende stoffen aanwezig kunnen zijn. Volgens een studie van Nikolaëv uit 1975 is de gemiddelde samenstelling van propolis als volgt:

• 55% harsen;

• 30% bijenwas;

• 10% vluchtige oliën;

• 5% pollen en verder sporen van vitaminen en mineralen.

Onderzoekers verklaren de bijzondere biologische eigenschappen van propolis door zijn complexe en uiteenlopende samenstelling. De verschillende bestanddelen versterken elkaars werking. Ik vermeld hierna de biologische eigenschappen van propolis en enkele werkzame bestanddelen.

• Bacterie- en schimmelwerend

Klinisch onderzoek heeft aangetoond dat propolis doeltreffend is bij de behandeling van het oor, de neus, de keel en de luchtwegen, zowel acuut als chronisch. Propolis is zeer doeltreffend bij het voorkomen en genezen van ontstekingen. Het wordt met succes toegepast bij ontstekingen van tandvlees, oog, vagina, baarmoederhals, …

De antimicrobiële eigenschappen van propolis zouden toe te wijzen zijn aan flavonoïden zoals galangine en pinocembrine. Ook de aromatische zuren benzoëzuur, ferulazuur, cafeïnezuur en p-coumarinezuur zouden een rol spelen. Het is opmerkelijk dat propolis effectiever is bij de bestrijding van ziektekiemen bij een levend organisme (in vivo) dan in een laboratoriumomgeving (in vitro). Dat heeft waarschijnlijk te maken met de eigenschap dat propolis het afweermechanisme van het organisme ondersteunt.

• Antivirale eigenschappen

Het cafeïnezuur in propolis en zijn derivaten pakken influenza- en herpesontstekingen aan. Problemen met wratten en mondspruw (aften) kunnen we met propolis oplossen.

• Lokale verdoving

Deze is krachtiger dan met cocaïne of novocaïne. De vluchtige oliën zijn verantwoordelijk voor dit effect. • Propolis stimuleert vorming van cellen en weefsel Deze eigenschap bevordert dus het helen van wonden en vermindert het optreden van littekens. Net als honing dus.

• Antiparasitair

Propolis kan de parasiet Trichomonas vaginalis in vitro vernietigen (Suchy, Polen 1981).

• Carcinoomstatisch

De stof cafeïnezuurfenethylester (CAPE) remt in dit opzicht op zijn minst de celdeling en de celgroei (cytostatische eigenschappen).

• Inwendig gebruik van propolis zou helpen tegen reuma (Zielkona, Polen 1986).

• Ondersteunt het immuunsysteem

Versterkt de weerstand tegen infecties in het lichaam. Klinische testen bewezen dat propolis het verzwakte immuunsysteem van oudere mensen aanwakkert.

• Werkt als een antioxidant

Het werkt dus verjongend!

• Kiem- en plantengroeiremmer

Propolis zou kunnen worden toegepast om het schieten van uien, sjalotten, aardappelen en knoflook tegen te gaan.

• Stimuleert de bloeddoorstroming

Dat blijkt uit resultaten die in diverse medische en wetenschappelijke bladen werden gepubliceerd.

Verder onderzoek is echter noodzakelijk om het product op een controleerbare wijze toe te passen in de geneeskunde. Propolis verdient ondertussen wel een ereplaats in de huisapotheek.

Gebruik in huisapotheek

• Zuivere propolis

Dat is de vorm zoals de imker propolis wint in de bijenkast.

Toepassingen:

We kunnen een klein bolletje zuivere propolis soepel en kneedbaar maken bij lichaamstemperatuur. We brengen het zodoende op vorm en wenden het lokaal aan op de ontstoken of om een andere reden te behandelen plaats. Desnoods kunnen we het afdekken met een wondpleister. We passen deze vorm plaatselijk toe bij tandvleesontsteking, tandpijn, eksterogen, wratten, …

Opmerkingen:

• Voldoende lang laten inwerken bij de behandeling van wratten!

• Bij het plaatselijk aanbrengen op het ontstoken tandvlees of de aangetaste tand, eerst afdrogen. Zo kan propolis beter hechten.

• Bij hevige tandpijn kan propolis in enkele minuten wonderen verrichten! Bij kinderen met ontstoken melktandjes, duwt u wat zuivere propolis in het gaatje.

Nota van de redactie

Het tweede en laatste deel van deze bijdrage, met vooral recepten, kunt u lezen in ons oktobernummer.

Foto’s: Wilfried Ramon